ترکمن، اینچه برون، پوشاک زنان

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان

جامه های زنان اینچه برونی مانند جامه های همه زنان ترکمن از جامه های مردان گیراتر است و زیباتر. زن اینچه برونی هم باید به کارهای سخت خانه و زندگی برسد. هم به ظاهر خود رسیدگی کند. مثلا باید به سختی نمد بمالد و خانه یا آلاچیق را رفت و روب کند و در دود و دم تنور نان بپزد. ضمنا از پیرایش و آرایش خود و جامه ها و زیورهایش هم غافل نشود. این هر دو جنبه برای شوهر و فرزندانش به راستی موهبتی شده است.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، بالاپوش چَوِد 

در زمستان وقتی که زنان می خواهند به مهمانی یا به عروسی بروند بر روی پیراهن و در زیر چادرشب، بالاپوشی به تن می کنند که از مخمل سبز یا آبی تند رنگ با آستر چیت گلدار می دوزند. این بالاپوش که به گویش خودشان «چَوِد caved» نامیده می شود. آستین کوتاهی دارد که حتی به آرنج هم نمی رسد، ولی دور آستین و روی دامنش را هر قدر که داشته باشند سکه دوزی می کنند. سکه های نقره قدیمی که حکام به نام و نشان خود ضرب کرده بودند. وقتی “چود” سکه دوزی یک زن ترکمن را می بینیم، انگار که در یک موزه باستان شناسی به مشاهده غرفه سکه ها رفته ایم. آن همه نام از خان و سلطان و دارالخلافه بر دامن یک چود.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، پوستین دوزی

پوستین دوزی به عهده زنان است. آنها برای دوختن هر پوستین باید پنج شش پوست گوسفند یا هفت هشت پوست بره را به عمل بیاورند. به این ترتیب که پوست را وقتی از تن حیوان کنده شد می شورند و رویش را در آن طرف را که چرم می شود، آرد و جو و نمک و دوغ می ریزند و می گذارند شش هفت روز در آفتاب بماند و خشک شود. بعد هم با خشت و آجر می مالند و وقتی که آن را می تکانند کمی پوست انار ساییده شده و رنگ قرمز به رویش می ریزند و آب می پاشند و یک روز هم می گذارند بماند. آن وقت پوست را با دست می مالند تا نرم شود و به عمل بیاید.

رنگ این پوست ها معمولا زرد لیمویی است. وقتی که دوخته شود و به تن بنشیند نور و گرمی خاصی دارد که در آن هوای زمستان با آن کلاه و آن اسب و آن صحرا یک ترکیب کامل ترکمنی می سازد، در صورتیکه دور نمای چند آلاچیق هم دیده شود زیرا با آن تصوراتی که اینک از آلاچیق داریم این ترکیب را بهتر احساس خواهیم کرد.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، پیراهن کونیک

پیراهن دختران و زنان از پارچه گلداری است که از شهر یا دکاندارهای اینچه برون می خرند و خودشان میدوزند. این پیراهن که دامان گشاد و درازی دارد، به گویش خودشان «کونیک» یا «kodnak» مینامند و آن را چه در زمستان و چه در تابستان به تن می کنند. با این تفاوت که زمستانها بر روی آن بالاپوشی میپوشند. یقه این پیراهن تا زیر سینه باز میشود که در وقت شیر دادن کودکان در مضیقه نباشند و البته در شرایط معمولی با قلابدوزی دو طرفش از بالا به وسیله «گل یقه» بسته میماند. حاشیه این یقه و نیز حاشیه آستین ها را با نقش های ظریف و ساده، سوزن دوزی می کنند. آستین پیراهن چندان بلند و تنگ نیست، ولی دامن پیراهن، بر روی شلوار تا پایین تر از زانو می رسد. آنقدر که نقش و نگارهای زیبای سوزن دوزی شده و در محل مچ های شلوارشان پیدا باشد.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، پیشانی بند آلانگی

زنان ترکمن، پارچه پیشانی بند خودشان را که به گویش ترکمنی «آلانگی یا Allaangi» می نامند، مانند تازه عروسان نمی دوزند. بلکه به دور سر و بر روی «پوپک یالق» می پیچند و گره می زنند.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، چادرشب چَشُ

عروس ها را وقتی به خانه داماد می برند، معمولا با چادرشب هایی می پوشانند که به گویش ترکمن ها “چَشُ caco” می نامند. واژه چَشُ کاملا فارسی است و مخفف چادرشب ( چ= چادر، ش= شب) است.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، روسری چارقد

زنان ترکمن وقتی که بخواهند به شهر یا به مهمانی و عروسی بروند، علاوه بر «پوپک یالق» و «آلانگی»، روسری های گرانقیمتی به نام «چارقد یا cârqad» به سر می اندازند. این روسری ها که با ریشه های آویخته اش تا ساق پا هم می رسد، چهار گوشه است با درازا و پهنای کم و بیش یک متر ونیم، ولی زنان وقتی که میخواهند آن را بر سر بگذارند، لذا از وسط تا میکنند که مانند لچک سه گوش میشود. بر روی این چارقد ها و در رنگ زمینه آنها نقش گلهای سرخ و زرد به نحو مطلوبی برجسته و طبیعی جلوه میکند. وقتی گروهی از زنان ترکمن در راهی دیده می شوند که این روسری های خوشرنگ و گل را بر دارند، با حرکات سر و تن آنان و با حرکات روسری ها چنین توهم می شود که گل ها به رقص آمده اند، یا گوشه ایی از یک گلستان واقعی به حرکت افتاده است.

هر رهگذری، در لذت مشاهده آن رنگ گل ها ناگزیر به تماشای می ایستد تا چشم و دل را سیر کند. به راستی مردمی که در صحراها زیسته اند، مردمی که گلی بر شاخه ای یا نهالی را در باغچه ای کمتر می دیدند، مشاهده این گلها بر سر و جان گلهای واقعی زندگی خودشان چه لذت بخش است. بی جهت نیست که مردان ترکمن بهترین زیورها را برای زنانشان می ستانند، تا زیبایی پر منزلت آن ها باز هم بیافزاید. گاهی بجای این روسری ها، چادرشب ها شطرنجی و رنگهایش آبی، سرخ، سبز و زرد است.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، شال قوشق  

زنان وقتی که آبستن باشند یا وقتی که تازه از آبستن فراغت یافته باشند یا هر وقت که کارشان سنگین بشود بر روی پیراهن و دور کمر شال سیاهی می بندند که به گویش خودشان “قوشق یاqoeeq ” می نامند. این شال دو سه متر درازا دارد و چند دور به گرد کمرشان حلقه می شود.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، شلوار بلق

شلوار زنانه که به زبان خودشان آن را «بَلَق» یا «balaq» می نامند. دوخت و دوز مفصلی لازم دارد. بالای شلوار را تا زانو ها از پارچه ارزان و ساده ای خیلی گشاد لیقه دار و خشتک آن را از پارچه آستردوزی شده ای درست میکنند که دوام بیاورد. همین قسمت شلوار که در محل زانو ها از پارچه خیلی گشاد و در محل ساق پا تنگ میشود، باید با پارچه آستردار سوزن دوزی شده ای وصل شود که در محل مچ پا قرار گیرد. و شرح آن را با آن همه نقش و نگارهای کوچک به قلم نمیتوان آورد.

زنان ترکمن به این قسمت از شلوارکه مچ پاهایشان را می پو شاند به سختی دلبستگی نشان می دهند و هر روز غالبا یکی دو ساعت را به سوزن دوزی این نقش و نگارهای زیبا می گذرانند.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، کفش کَ اُش   

زنان اینچه برونی هر قدر به سر و تن می پوشانند، از کفش و جوراب غفلت می کنند. مگر وقتی که به عروسی می روند یا به سالی یکی دو بار در پی کاری می خواهند به گنبد کاووس بروند کفش به پا می کنند. از همین کفش های چرمی یا لاستیکی معمول در شهر که خودشان “کَ اُش یا kaoc” می نامند.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، کلاه بُرُک

نقش های سوزن دوزی را در کلاه دختر بچه ها هم بکار میبرند. این کلاه ها را دختران تا وقتی که هنوز شوهر نکردند بر سر می نهند و موهای آنان از زیر این کلاه که «بُرُک» یا «borok» می نامند با چهار رشته گیسو در جلو شانه و روی سینه آویخته می شود.

پورکریم، 1348

ترکمن، اینچه برون، پوشاک، زنان، کلاه پوپِک یالق

دختران وقتی که عروسی میکنند کلاه بُرُک را از سر میگیرند و در ازای آن یک پیشانی بند بر سر می نهند که از پارچه سرخ و گلداری به اندازه سرشان میدوزند و بر روی روسری نقش داری به نام «پوپک یالق» یا «Popek Yaleq» به سر می نهند که گیسو ها را به پشت سر می اندازند و همان پشت با آسخ یا «Âsex» و مونجوق یا«Munjug» مهار میکنند که از زینتهای زنانه است.

پورکریم، 1348