فارس، بهبهان، آثار باستانی

فارس، بهبهان، آثار تاریخی، پل ساسانی ارجان

این پل بر روی رودخانۀ طاب و در کنار شهر قدیمی ارجان واقع است و از ساخته های دورۀ ساسانی در این منطقه می باشد. امروزه تنها بقایای اندکی از سد و شالودۀ زیرین پل و تعدادی از پایه های پل برجای مانده است.

ملّازاده، محمّدی، 113-112: 1379

فارس، بهبهان، آثار تاریخی، پل سفلای خیرآباد

بقایای این پل ها بر روی رودخانۀ خیرآباد در مسیر کارون رو قدیمی خوزستان به شیراز قابل مشاهده است. پل سفلای خیرآباد مربوط به دورۀ ساسانی است. پل سفلی با طول 130 و عرض 5 متر از قلوه سنگ و ملات گچ و ساروج ساخته شده است.

ملّازاده، محمّدی، 114-113: 1379

فارس، بهبهان، آثار باستانی، شهر ارجان

شهر ارجان که ارغان هم نامیده می شده، با حدود 1000 هکتار مساحت در 3 کیلومتری کوه بدیل واقع بوده است. نوع زمین شهر سنگلاخی و سخت و ارتفاع سطح آن از بستر رودخانه تاب حدود 15 متر بوده است. در شمال آن چهار نهر بزرگ حفر کرده بودند که پس از عبور از شهر به مصرف آبیاری باغ ها و مزارع می رسیده است. آثار چهار نهر مزبور امروز نیز وجود دارند.

علاوه بر آن ها یک رشته قنات دیگر برای بخش شمالی شهر احداث کرده بودند  که سراب آن از تنگ تکاب شروع شده و 300 متر آن از سنگی یک پارچه عبور می کند.

می گویند این قنات را در زمان قباد پسر فیروز ساسانی ساخته اند. این رشته قنات 366 حلقه چاه و 9150 متر طول دارد. رشته قنات مزبور پس از خرابی ارجان غیرقابل استفاده بود، تا اینکه در سال 1230 هـ . ق میرزا منصورخان آن را لایروبی کرد و به اراضی منصوریه اختصاص داد و اکنون دایر است.

شهر ارجان 6 دروازه به نام های دروازه اهواز، دروازه ریشهر، دروازه شیراز، دروازه میدان، دروازه کیالین (کیل کنندگان)، دروازه رصافه (سنگ فرش) داشته است. خانه شاه که امروزه ویرانه آن به سرای ملک معروف است، در جنوب شرقی شهر قرار داشته و بازار، که هنوز خرابه هایش را بازار ارجان گویند، در شمال شرقی خانه شاه بوده است.

بزرگترین تل شهر ارجان، همایون یا تل حومه است. در جلو تل، همایون دروازه نام دارد و احتمالاً یکی از شش دروازه شهر است. با توجه به بعثت زرتشت در سال 630 ق.م تولد وی را حدود همین سال نوشته اند. (فرهنگ مترجم، ش2817) آتشکده ارجان یا ارگان حدود 800 سال قبل از میلاد، فروزان بوده است و اگر بهراسف نیز همان بیوراسف یا ضخاک باشد، قدمت شهر ارجان به 2213 ق.م می رسد. در آغاز سده 6 هـ .ق عوامل زیر باعث خرابی تدریجی شهر ارجان شدند؛ شکستن سد ارجان و مختل شدن امور کشاورزی؛ ناامنی منطقه در اثر استیلای ملاحده بر قلاع اطراف شده؛ نداشتن دیوار دفاعی و نیروی نظامی به منظور حفظ امنیت این سرزمین. پس از خرابی ارجان، شهر بهبهان که از روستاهای تابع آن بود، رو به آبادی نهاد و به مرور شهری شد و جانشین ارجان گردید.»

افشار 394-393: 1373

فارس، بهبهان، آثار باستانی، شهرارجان، آرامگاه ارجان

در طرح آرامگاه مستطیل شکل و به ابعاد 90×250 سانتی متر و ارتفاع آن 136 سانتی متر است. دیوارهای جانبی آن را به وسیله سنگ های تقریباً منظم در 11 ردیف با ملاط گچ بالا برده اند. دو ردیف بالا به منظور ترازبندی و تنظیم شیب و ایجاد سطح اتکای مناسب برای قرارگرفتن سنگ های پوشش روی آن با یک ردیف قالب گچی شمش گیری شده و اختلاف سطح و کلیه دیوارها به صفر رسیده است. فاصله بین سنگ ها و دیوارها و کف آن را با گچ اندود کرده اند. ضخامت توده خاک های روی آرامگاه تا روی سنگ های پوششی حدود 210 سانتی متر بوده و روی آن را با 5 تخته سنگ بزرگ پوشانیده اند.

در آرامگاه ارجان، تابوتی همانند وان حمام به شکل U وجود داشت. درپوش تابوت در زمان کشف در زیر آن قرار گرفته بود. ابعاد آن 60×60×132 سانتی متر و بدنه اصلی آن از دو نیمه مجزا ساخته شده است. که به وسیله دوحایل که با میخ پرچ به بدنه وصل شده اند، به یکدیگر متصل اند. کف تابوت و لبه پیش آمده آن نیز به همین شیوه به بدنه اصلی وصل شده اند. هر یک از در انتهای تابوت دو دسته دارد که به طور عمودی در کنار یکدیگر و درست در زیر لبه قرار گرفته اند. در آرامگاه چند تکه طناب پوسیده پیدا شد که برای پایین بردن تابوت به داخل آرامگاه بوده است.

اشیایی درون تابوت به شرح زیر بودند: تابوت فلزی، بقایای اسکلت، توده پارچه حلقه طلایی کتیبه دار، دگمه های طلایی (در سه نوع، 98 عدد)، خنجر فلزی با دسته مرصع و بست طلایی و نگین عقیق. اشیای داخل آرامگاه عبارت بودند از: مشعل یا آتشدان فلزی، ظرف قیفی شکل بزرگ با کف مسطح، کوزه کروی از جنس نقره، کوزه گردن بند برنزی، ظرفی به شکل لیوان با بدنه کروی دوپوست با نقش برجسته ای از برنز، ظرف هایی به شکل لیوان دهانه شیپوری از جنس برتر (10عدد)، جام بزرگ (جام زندگی) از جنس برتر، با نقوشی کنده کاری شده از اساطیر و صحنه های زندگی، نی نقره ای برای نوشیدن یا دمیدن.

افشار 385-382: 1373

فارس، بهبهان، آثار باستانی، شهرارجان، پل کسری

در پل کسری در 200 متری شرق راه بهبهان به امام زاده جعفر بر رودخانه تاب ساخته شده و از بناهای زمان ساسانیان است. استرنج مولف کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی درباره این پل می نویسد: «بیش از سه هزار ذراع طول داشت و از بناهای زمان ساسانیان بود و پل خروی (منظره الکسرویه) نامیده می شد و سر راه قریه دهلزان (دهلیزان) قرار داشت. تابستان ها که آب رودخانه تاب فروکش می کند، پل کسری نمایان می شود».

افشار 394: 1373

فارس، بهبهان، آثار باستانی، شهرارجان، تلال

از شهر ارجان در زمینی به مساحت حدود هزار هکتار، تل و تپه های زیادی جای خانه ها باقی مانده اند. وسعت زمین اشغال شده و کثرت تپه های موجود، عظمت شهر را در زمان آبادی می رساند.

افشار 394: 1373

فارس، بهبهان، آثار باستانی، شهرارجان، مجسمه و ظرف های سنگی

به هنگام تسطیح ناحیه ارجان بهبهان، یک مجسمه سنگی به شکل قو یا مرغابی که در یک قسمت بدن آن یک سطر خط میخی حک شده، و همچنین دو ظرف سنگی دیگر در اوایل هزاره اول ق.م کشف شده اند که بر آن ها نقش سر مرغابی به صورت برجسته حک شده است. مهندس ترکی رئیس مرکز میراث فرهنگی خوزستان بر این باور است که شاید اشیای پیدا شده مربوط به زمان کتیین هوتران باشند، زیرا این اشیا در نزدیکی آرامگاه این پادشاه پیدا شده اند.

افشار 399: 1373

فارس، بهبهان، آثار باستانی، شهرارجان، محوطه باستانی ارجان

محوطه باستانی ارجان در کنار رودخانه مارون در نقطه تاب در 12 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان قرار دارد. محوطه باستانی ارجان که در سال 1310 هـ .ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، نزدیک به 500 هکتار وسعت دارد و در طول 50 درجه و 16 دقیقه شرقی و در عرض 30 درجه و 35 دقیقه شمالی است.

افشار 381: 1373