فارس، کاشان، آثار تاریخی، مدرسه ها

فارس، کاشان، آثار تاریخی، مدرسه سلطانی

بزرگترین مدرسه طلبه نشین کاشان به مدرسه شاه معروف و از بناهای فتحعلیشاه قاجار (1212 – 1250 ) می باشد. ساختمان آن از سال 1221 تا 1229 ق به سرپرستی میرزا ابوالقاسم اصفهانی که از طرف حاجی حسین خان صدراعظم عهده دار حکومت کاشان بوده به انجام رسیده است. آنگاه امر تولیت و تدریس و تصدی موقوفات مدرسه نیز به حاجی ملااحمد نراقی واگذار گردیده است.

این مدرسه به واسطه طرح عالی و نقشه مرغوب، وسعت فضا و منظره زیبای آن بسیار با روح و صفا و می توان گفت کم نظیر واقع گشته است. جلوخان مدرسه دارای سردر کاشیکاری و بر فراز آن هم مأذنه خوش اسلوبی ساخته شده، صحن و سرای وسیع مدرسه مربع مستطیل و بر چهار جانب آن 52 حجره با ایوان و صندوق خانه علیحده برای هر یک بنا کرده اند و در وسط دو جبهه شمالی و جنوبی در جهت طول صحن مدرسه دو تالار بزرگ برای تدریس و محل اجتماع و مباحثه طلاب احداث گشته و هر یک از چهار زاویه آن هم راهرو جداگانه به حیاط خلوت هایی دارد که هرکدام دارای سه حجره و سه زیر زمین و سرداب بزرگ تابستانی با بادگیرهای مرتفع هوایی می باشد.

در جبهه غرب و مقابل سردر ورودی به صحن مدرسه ایوان بزرگ و مجلل جلو گنبد جلب توجه می کند که از کتیبه زیر سقف تا کف زمین با خشت کاشی هفت رنگ تزئین یافته است. گنبد با شکوه آن با دو پوشش آجری مضاعف بنا شده و ارتفاع سقف درونی تا کف زمین بالغ بر 27 متر می گردد و هر یک از ابعاد طول و عرض سطح مربع تحتانی آن هم 22 متر است.

محراب گنبد: تمام کاشی منقش و کتیبه با آیات قرآن و روی جرزهای دو طرف نام معمار مدرسه را نوشته شده است.

در جناحین شمالی و جنوبی گنبد نیز دو شبستان مستطیلی که تا انتهای حد مدرسه امتداد دارد ساخته شده . جرزها و طاقچه های طرفین ایوان بزرگ و پشت بغل های حجرات و نمای رو کار هر دو مدرس و همچنین صفه تحتانی مأذنه سردر همگی آنها با خشت کاشی الوان و منقش به گل و بوته پوشیده شده و تزئین یافته است.

مدرسه سلطانی دارای هشت کتیبه کاشی خشتی مشتمل بر آیات قرآن است و کتیبه ایوان بزرگ با قصیده تاریخ بنای مدرسه و یک لوحه سنگی بالای سردر ورودی می باشد: 1- کتیبه هلالی شکل دهنه طاق جلو ایوان بزرگ: “سوره انا فتحنا”. 2- کتیبه اول جدار داخلی چهار جانب مقصور گنبد به خط ثلث سفید بر زمینه سورمه ای آیات قرآن و در وسط هر یک به خط زرد طلائی نوشته شده. 3- کتیبه دوم و فوقانی بر ساقه مدور سقف گنبد. 4 و5– دو کتیبه بر پیشانی مدرسه های طرف شمالی و جنوبی. 6- کتیبه بالای صفه زیر مأذنه. 7- کتیبه سه طرف داخل همان صفه. 8- کتیبه سردر ورودی به مدرسه مشتمل بر سوره “سبح اسم ربک الاعلی” و لوحه سنگی زیر کتیبه سردر متعلق به اوایل قرن حاضر می باشد. قصیده فتحلیخان ملک الشعراء صبا بر کتیبه کاشی خشتی سه طرف ایوان جلو گنبد است.

نراقی، 251- 247: 1348

فارس، کاشان، آثار تاریخی، مدرسه محمد صالح بیک

نخستین مدرسه که بعد از زلزله 1192 مرمت و تجدید بنا شده مدرسه ای بود بنام بانی آن محمد صالح بیک در دو طبقه دارای بیست باب حجره در چهار طرف که در قسمت تحتانی آن ها سرداب های زیر زمینی ساخته شده بود و نیز باغچه مشجر باصفائی در پشت بناهای شمالی چشم انداز حجرات بود با ایوان مرتفع و مدرس و حوض آب. در جلو خان مدرسه نیز بازارچه مسقفی با دکاکین جزء موقوفات مدرسه و مشهور به گذر محمد صالح بیک بود. این مدرسه از اوایل مشروطه رو به ویرانی نهاد، سپس چون در مسیر خیابان فاضل نراقی قرار گرفت، آخرین آثار آن هم منهدم گردید و به جای آن ها اکنون دبیرستان نو بنیادی ساخته شده است.

نراقی، 268: 1348