فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسراها

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسراها

یزد از روزگاران قدیم از مراکز مهم تجارت ایران بود. به همین ملاحظه تا پنجاه سال قبل تجار معتبر و مشهور داشت. عده ای از بازرگانان شهرهای دیگر نیز در این شهر زندگی می کردند و به همین لحاظ تعدادی چند کاروانسرا (خان) در این شهر وجود داشته است که هم اکنون نیز عده ای از آن ها باقی است. ضمناً باید گفت کاروانسراها بر سه نوع است: یک دسته «تاجرنشین» است، دسته دیگر بارانداز (یعنی محل ورود کاروان مسافری و قوافل و بار) است و دسته سوم کاروانسراهای بیابانی است، که بدان «رباط» هم گفته اند و می گویند. اسامی کاروانسراهایی که اکنون باقی است (اعم از دایر و بایر) بدین شرح است:

1- کاروانسرای ابوالمعالی،

2- کاروانسرای افشار (بانی آن حاجی محمدصادق افشار بود)،

3- کاروانسرای امیرچقماق (= کاروانسرای میر چقماق)،

4- کاروانسرای بنافتی ها (کاروانسرای گودالک)،

5- کاروانسرای بیابانکی ها (در خیابان شاه)،

6- کاروانسرای سته،

7- کاروانسرای پشت سید (یا) درسید (درمحله مصلی عتیق نزدیک بازار مصلی)،

8- کاروانسرای خواجه،

9- کاروانسرای درسید (= کاروانسرای پشتی سید)،

10- کاروانسرای دودر، واقع در محله مصلی عتیق،

11- کاروانسرای سادات (= کاروانسرای کلاهدوزها)،

12- کاروانسرای سیدحیدری (نزدیک بقعه سیدشمس الدین، در این کاروانسرا بقعه ای گلین هست و صورت سه قبر در آن دیده می شود.)،

13- کاروانسرای شاهزاده،

14- کاروانسرای شیرازی ها (در خیابان شاه)،

15- کاروانسرای عرب ها (درخیابان شاه)،

16- کاروانسرای علی آقا (در بازار تبریزی ها که دوتاست: یکی تاجرنشین و یکی بارانداز)،

17- کاروانسرای فهّاوان (نزدیک جنوب و در مغرب حسینیه هشت)،

18- کاروانسرای کرمانی ها،

19- کاروانسرای کلاهدوزها (در بازار تبریزی ها)،

20- کاروانسرای گودال مصلی (= کاروانسرای گودالک = بنافتی ها)،

21- کاروانسرای گودالک در محله گودال مصلی،

22- کاروانسرای لب خندق،

23- کاروانسرای لرد باجوردی (= باوردی، معروف به کاروانسرای حاجی ملّا حسینی)،

24- کاروانسرای لرد تازیان (معروف به کاروانسرای حسن رضا نزدیک امامزاده جعفر)،

25- کاروانسرای لرد کیوان،

26- کاروانسرای محله تل (درکوچه برخوردار)،

27- کاروانسرای مرزا کور (یا مرزاختگی، در محله قصاب نزدیک خواجه خضر)،

28- کاروانسرای مشیر(= مشیرالممالک)،

29- کاروانسرای مصلی عتیق (= کاروانسرای پشت سید)،

30- کاروانسرای میرچقماق (سابقه بنای آن از زمان امیرچقماق شامی است)،

31- کاروانسرای والی (درخیابان شاه، از بناهای محمدخان والی)،

32- کاروانسرای وکیل (در بازار خان).

افشار، 767: 1374

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای اردکان

این مجموعه که متعلق به دورۀ قاجاریه می باشد، در مسیر جادۀ یزد – اصفهان واقع شده است. کاروانسرا به شکل چهار ایوانی و از مصالح سنگ و آجر ساخته شده است.

کیانی، 157: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای الله آباد

این کاروانسرا در دورۀ صفویه و در مسیر جادۀ یزد – طبس ساخته شده است. شیوۀ ساخت بنا به شکل چهار ایوانی بوده و ساختمان آن تماماً آجری است.

کیانی، 158: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای انجیره

کاروانسرای انجیره یا انجیله که از آثار باقی مانده از دورۀ ایلخانی می باشد، در مسیر جادۀ یزد به طبس واقع است. این مجموعه به شکل هشت ضلعی نامنتظم و از سنگ ساخته شده است.

کیانی، 172: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای انجیله

کاروانسرای انجیله در مسیر جادۀ یزد به طبس و در زمان حکومت صفویان ساخته شده است. مصالح به کار رفته در ساخت مجموعه آجر و سنگ می باشد. پلان بنا چهار ایوانی است.

کیانی، 159:1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای پشت بادام

کاروانسرای پشت بادام از آثار مربوط به دورۀ صفویه می باشد که در یزد واقع شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این مجموعۀ چهار ایوانی آجر است.

کیانی، 160: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای جنت آباد

مجموعه ای بوده است از باغ و کاروانسرا (= رباط = خان) و آب انبار، از تأسیسات محمدتقی خان که به مرور ایام ویران شده و امروز ویرانه هایی از کاروانسرا و آب انبار آن برجای مانده است. محمدتقی خان کاروانسرا و آب انبار جنت آباد را به مناسبت آنکه جاده کاروانی یزد به خراسان از آنجا می گذشت برای ترول قوافل ساخته بود. باغ جنت آباد و امارت آن از موقوفات مرحوم خان بزرگ بر امام ثامن الائمه علی بن موسی الرضا بوده و پیش از ایجاد باغ دولت آباد احداث شده بوده و از آب امرستان مشروب می شده است. پس از اینکه قنات دولت آباد رو آمد جنت آباد هم از آب این قنات شرب می شد. بقایای رباط و آب انبار بر اثر هجوم ریگ روان رو به انهدام است.

افشار، 795- 794: 1374

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای چاه کویر

قدمت این کاروانسرا که در مسیر جادۀ یزد به بافق واقع است، به دورۀ صفویه و یا اوایل قاجاریه
بازمی گردد. مجموعه کاروانسرای چاهِ کویر از تخته سنگ و خشت ساخته شده است.

کیانی، 161: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای چاه نو

کاروانسرای چاه نو که به شکل چهار ایوانی ساخته شده است، از بناهای دورۀ صفویان در یزد است و تماماً از آجر بنا شده است.

کیانی، 164: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای چشمه شتران

این کاروانسرا که به شکل چهار ایوانی و در مسیر جادۀ طبس – یزد ساخته شده است مربوط به دوران ایلخانی یا صفوی بوده و تماماً از سنگ ساخته شده است. این مجموعه که هم اکنون ویران شده دارای برج های تزئینی بوده است.

کیانی، 165: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای خان

کاروانسرای خان که به طورکلی از آجر ساخته شده است، در زمان صفویه و در مسیر جادۀ یزد – طبس بنا شده است. مجموعۀ کاروانسرا به شکل چهار ایوانی طراحی شده است.

کیانی، 167: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای خان پنج

کاروانسرای خان پنج در مسیر جادۀ یزد به بافق ساخته شده و از آثار مربوط به دورۀ قاجاریه
می باشد. مصالح ساختمانی به کار رفته در ساخت بنا خشت و تخته سنگ بوده است.

کیانی، 168: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای خورانق

این کاروانسرا که به شیوۀ چهار ایوانی ساخته شده است، در مسیر، جادۀ یزد – طبس قرار دارد و از ساخته های دورۀ صفوی است. مصالح به کار رفته در ساخت بنا، تنها آجر می باشد.

کیانی، 170: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای زریزد

این مجموعه که در مسیر جادۀ یزد – کرمان واقع شده، از بناهای مربوط به دورۀ قاجاریه می باشد. پلان بنا چهار ایوانی است و تماماً از خشت ساخته شده است.

کیانی، 175: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای زگند

کاروانسرای زگند در مسیر یزد – طبس ساخته شده و از بناهای متعلق به دورۀ صفویان است که به شکل چهار ایوانی و از آجر ساخته شده است.

کیانی، 176: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای زین الدین

کاروانسرای زین الدین در 67 کیلومتری جادۀ یزد – کرمان واقع شده و از آثار دورۀ صفویه می باشد. نوع پلان بنا مدوّر و مصالح ساختمانی به کار رفته در آن سنگ و آجر می باشد. در این مجموعه آجرکاری های زیبایی به چشم می خورد.

کیانی، 177: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای سگزی

کاروانسرای سگزی که از ساخته های دورۀ صفویان است، در جادۀ یزد – نائین واقع شده است. این بنا که به شکل چهار ایوانی و از سنگ و آجر ساخته شده است، دارای برج های تزئینی می باشد.

کیانی، 178: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای شاهون

این کاروانسرا از ساخته های دورۀ صفوی است که به شکل چهار ایوانی و از آجر ساخته شده است. در این مجموعه چند برج تزئینی دیده می شود. کاروانسرای شاهون در مسیر جادۀ یزد – رفسنجان واقع است.

کیانی، 179: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای شمس

این کاروانسرا در مسیر جادۀ یزد به کرمان واقع شده و مربوط به دورۀ صفوی می باشد. بنای کاروانسرا به شکل چهار ایوانی و با آجر ساخته شده است و دارای برج های تزئینی می باشد.

کیانی، 173: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای علی آباد

این کاروانسرا که در جنوب یزد واقع شده، در زمان حکومت قاجارها و با استفاده از آجر ساخته شده است و تزئینات خاصی در آن دیده نمی شود. نوع پلان بنا چهار ایوانی است.

کیانی، 180: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای قلعه مزرعه

این بنا در دورۀ صفویه و در مسیر طبس – یزد ساخته شده است. مصالح به کار رفته در ساخت بنا آجر، و پلان آن چهار ایوانی است.

کیانی، 182: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای قلعه مزرعه – کارماز

این کاروانسرا که قدمت آن به دورۀ ایلخانی برمی گردد، در مسیر یزد- طبس واقع شده است. بنا به شکل دو ایوانی و از آجر و سنگ ساخته شده و دارای چهار برج تزئینی می باشد.

کیانی، 183: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای کرمانشاهان

این کاروانسرای چهار ایوانی مربوط به دورۀ صفوی بوده و احتمالاً تا زمان قاجارها نیز مورد استفاده بوده است. بنا در مسیر جادۀ یزد – کرمان واقع شده و مصالح به کار رفته در آن خشت می باشد.

کیانی، 194: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای کوهپایه

قدمت کاروانسرای کوهپایه مربوط به دورۀ صفوی می باشد. این بنا در مسیر یزد – نائین واقع شده است. بنا به شکل چهار ایوانی و از آجر و سنگ ساخته شده است، و دارای برج های تزئینی می باشد.

کیانی، 184: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای گور

کاروانسرای گور در مسیر یزد – طبس واقع شده است. این بنا در زمان قاجاریه، به شکل چهار ایوانی و از آجر ساخته شده است.

کیانی، 185: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای میبد

کاروانسرای میبد که مربوط به دورۀ صفوی می باشد، در یزد واقع شده است. مصالح ساختمانی به کار رفته در بنا، آجر و سنگ، و پلان بنا چهار ایوانی است.

کیانی، 187: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای نادرآباد

کاروانسرای نادرآباد در زمان قاجاریه و از خشت ساخته شده است. نوع پلان بنا دو ایوانی است. این کاروا سرا در مسیر جادۀ ده شیر – تفت واقع می باشد.

کیانی، 188: 1373

فارس، یزد، آثار تاریخی، کاروانسرای نوگنبد

کاروانسرای نوگنبد در مسیر یزد – نائین واقع شده و از ساخته های دورۀ صفویه می باشد که احتمالاً دورۀ قاجارها نیز مورد استفاده بوده است. بنا به شکل چهار ایوانی و از سنگ و آجر ساخته شده است.

کیانی، 189: 1373