لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، پل های پرین

در این محل ویرانۀ سه پل قدیمی، چند کیلومتر دورتر از دخمه کوهستانی دی و دو ور در محل تنگه پرین دیده می شود. این آثار توسط سراورل اشتاین بررسی شده و قدمت یکی از آنها به دورۀ ساسانی تخمین زده شده است. بالاترین پل که قدیمی ترین نیز هست، دارای پایه ایی بر روی صخره بوده است. بر روی پل میانی نیز طاق قوسی بزرگی وجود داشته است. آخرین پل نیز بر روی چهار پایه قرار گرفته است.

حبیبی فهلیانی، 417: 1371

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، دخمه سنگی دی و دختر (دی و دُوَر)

این محل از آثار تاریخی مهمّ فارس است که در دامنۀ کوه دنا قرار دارد. این نقش حجاری شده را در لهجه لری به معنی مادر و دختر می نامند. دخمه در ارتفاع تقریبی 300 متری قرار گرفته و شبیه به دخمه های هخامنشی است. اتاقک درون دخمه دارای طول 5 متر، عرض 45/3 و ارتفاع 260 سانتیمتر است. برخی این دخمه را مربوط به دورۀ ماد می دانند و برخی مربوط به یکی از شهریاران هخامنشی پیش از کوروش کبیر. برخی نیز آن را مقبرۀ آریوبرزن سردار هخامنشی می دانند. در ضلع جنوب شرقی دخمه استودان یا محل دفن مردگان در قبل از اسلام قرار دارد.

مجیدی کرایی، 109: 1371

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، شهر حسن غازی

این محل ویرانه ای از یک شهر باستانی به طول 3 و عرض 5/1 کیلومتری است. سبک معماری و نوع ساختمان های آن شبیه به آثار بناهای شهر باستانی بیشاپور کازرون است. باروهای تعدادی از بناهای شهر هنوز سالم است، ولی به دلیل عدم کاوش های علمی باستانشناسی، تعیین قدمت تاریخی شهر ممکن نیست.

حبیبی فهلیانی، 419: 1371

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، شهر قدیمی چشمه سردو

در این محل آثاری از ویرانه های یک شهر باستانی دیده می شود که مساحت آن 2 کیلومتر در 2 کیلومتر است. آثار برخی از ساختمان های شهر که از سنگ و ساروج ساخته شده اند هم چنان پابرجاست. از این محل آثاری مربوط به دوران پیش از اسلام، دوران اسلامی و همچنین خمره های سفالین بزرگ یافت شده است.

حبیبی فهلیانی، 440: 1371

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، قلعه چرو (چلادگان)

این قلعه که از قلاع معروف پیروان حسن صباح است. در 15 کیلومتری غرب دریاچه برم شور در شهرستان ممسنی واقع شده است. چرو بر روی کوهی که به ارتفاعات اطراف خود متصل نیست قرار دارد. ویرانه قلعه شامل ساختمان هایی از سنگ و ساروج، آب انبارها، چاه های عمیق و برج و باروهای دیدبانی است. در پایین قلعه نیز آثار شهری مشاهده می شود که سقف ساختمان های آن قوسی شکل است.

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، قلعه سفید

این قلعه که برخی قدمت آن را مربوط به دورۀ ساسانی، اسلامی و برخی مربوط به دورۀ عیلامی و پیش از آن می دانند، در شمال شرقی نورآباد ممسنی در مقطع کوهی قرار گرفته است. راه صعود به قلعه از طریق چهار دروازۀ شترخسب، گلستان، کلاه زری و سیاه شیر امکانپذیر است. در داخل قلعه قنات آب، زمین های کشاورزی، دیوارهای خشکه چین و همچنین بقایای بناهای متعدد دیده می شود.

مجیدی کرایی، 122: 1371

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، قلعه کلا

این قلعه که در تنگ «انایا آب تپو» در ارتفاعات تنگ خاص در شهرستان کنونی ممسنی قرار گرفته، به اعتقاد برخی، از قلعه های پیروان حسن صباح در اوایل قرن ششم هجری است. قلعه با مساحت 100×100 متر در ارتفاع 500 متری قرار گرفته و گرداگرد آن درّه هایی صعب العبور قرار دارد. درون قلعه چندین اتاق سنگی تودر تو و مخروبه وجود دارد و در شرق اتاق ها برج دیده بانی قلعه دیده می شود.

مجید کرایی، 132: 1371

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، نقش برجسته سراب بهرام

نقش سراب بهرام از نقش برجسته های ساسانی است که در 9 کیلومتری نورآباد ممسنی قرار دارد. این نقش برجسته با ابعاد 85/4 در 9/2 مرت بر روی سنگ حجاری شده و چهرۀ بهرام دوم پادشاه ساسانی را نشان می دهد. این تصویر شبیه به نقوش دیگر بهرام در نقش رستم، گوییم، سرمشهد و تنگ چوگان است.

مصطفوی، 130: 1364

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، نقش برجسته کورانگون

این نقش برجسته مربوط به دوران عیلامی است و به شدت فرسایش یافته است. نقش برجسته کورانگون در برآمدگی کوهی بر فراز یک درّۀ مشرف به رودخانه واقع شده و نقوش دو رب النوع را نشان می دهد که یکی زن و دیگری مرد است. در دست مرد ماری دیده می شود که مظهر یکی از خدایان ماقبل تاریخ است. هر دو تصویر دارای شاخ بر روی سرشان هستند. پروفسور هرستفلد قدمت این نقوش را 2000 سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده است.

اقتداری، 603: جلد 2: 1375

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، میل اژدها

این اثر که به میل اژدها و میل آزاد هم معروف است، از آتشکده های دورۀ اشکانی است که در 12 کیلومتری غرب نورآباد ممسنی قرار گرفته است. این برج 4 گوش بر فراز کوهی با ارتفاع 7 متر قرار گرفته و پهنای هر ضلع برج برابر با 4/3 متر است. این بنابر طبق اعتقاد باستان شناسان برای افروختن آتش جهت راهنمایی کاروان ها و سواران نظامی بوده است. در سال 1321 سنگ چهارگوش آتشدان که همانند هاون سنگی بوده و در پای برج افتاده بود، به موزۀ ایران باستان انتقال یافت.

سامی، 129- 95: 1331

لر، لر بزرگ، نورآباد ممسنی، آثار باستانی، یخه سنگر

این اثر بقایایی از دیوار سنگی قدیمی است که در هشت کیلومتری روستای مصیری ممسنی امروز در تنگه ای معروف به یخه سنگر قرار دارد. باقیمانده های این دیوار نزدیک به 500 متر طول و نیم متر عرض دارد. دیوار توسط هرستفلد و گیرشمن مورد بررسی قرار گرفته است و هرتسفلد آن را مربوط به دورۀ هخامنشیان می داند.

اقتداری، 592: 1375